Tijdlijn

In 776 voor dat de jaartelling begon, vonden in het plaatsje Olympia de eerste olympische spelen plaats. Op schilderingen is te zien hoe aanwezige artiesten de mensen vermaakten met jongleren, acrobatiek, muziek en dans.

Deze groep artiesten trok van het ene evenement naar het andere, alwaar zij in eenvoudige tenten leefden en van overdag tot diep in de avond het publiek vermaakten.

Waarschijnlijk waren dit soort artiesten er al veel langer en trokken zij, met hun familie en al hun bezittingen, van de ene naar de andere stad om daar het volk te vermaken tijdens een jaarmarkt of andere gebeurtenis. Hieruit zijn geleidelijk het circus, maar ook de kermis ontstaan. De reizigers namen steeds vaker eigen theatertenten en attracties mee. Rond 1900 kregen de attracties de overhand, dankzij natuurlijk de stoommachine en de elektriciteit.

Het rondreizen en het vermaken van mensen is vandaag de dag nog steeds de grootste drijfveer voor de kermisfamilies. Het is een wereld van hard werken, waar je in opgroeit en waar je gehecht aan raakt.

Helaas is er weinig tot niets bekend over de oude kermis in Tilburg, er zijn weinig tot geen documenten gevonden over feesten, markten of ook maar iets van dien aard. Alles van ver voor 1880 blijft een mysterie. Wij hebben nog wel referenties gevonden uit kranten tot aan 1852, maar daarvoor houdt het op.

Dat wil niet zeggen dat we helemaal niets weten natuurlijk.  Als we in de geschiedenis van de stad en de kermis duiken, komen we toch wel een paar leuke weetjes tegen:

709

Eerste vermelding van de stad Tilburg op schrift. Dit is gevonden in het gouden evangelieboek van de abdij van Echternach. Het boek bevat de oudste vermelding van Tilburg, namelijk in een akte van 21 mei 709.

1231

Eerste vermelding van een kerk op Tilburgs grondgebied “Hendrik van Brabant schonk haar in 1231 het patronaat der kerk van West-Tilburg” De bij een nu verdwenen vroegmiddeleeuwse burcht (“Terborch”, aan de Voorste Stroom ten oosten van de kern Oisterwijk) gestichte kerk van Sint Petrus (Oost-Tilburg) komt in 1231 aan de abdij van Sint Geertruij te Leuven. Dat is wat de geleerden er van gemaakt hebben. Kermis gerelateerd ? Misschien niet, maar waar een kerk was, was bedrijvigheid.

1483

1483

De nieuwe Heikese kerk is klaar. Op 9 oktober 1483 werd hij ingewijd. Het vermoeden bestaat dat op het voorplein bij deze kerk en steeds rond de inwijdingsdatum, er terugkerende jaarlijkse feestelijkheden waren. Wellicht een voorloper van de jaarmarkten of zelfs de kermis.

1567

1567

Eerste vermelding van een kermis in relatie tot Tilburg. Vrijwilliger Ad Pijnenburg,  van het Regionaal Archief Tilburg, stuitte in een oude tekst op een betaling die gedaan moest worden vóór “Tilborchse kermisse”. Al tientallen jaren is de oudste verwijzing naar de kermis die uit 1570, maar in 2016 is deze uit 1567 dus gevonden. In deze akte heeft Jan Peter Huijben  een schuld aan Jan Cornelissen Gerritsen die het er niet bij laat zitten. Al met al een ingewikkelde akte omdat er in die tijd ook al heel wat regels en voorwaarden bestonden voor dat men over mocht gaan tot openbare verkoop om de schuld te voldaan te krijgen. Het maakte dat de kermis in 2017 plots de “450e” editie zou zijn en niet in 2020.

1570

1570

De – sinds 2016 – een na oudste vermelding van de Tilburgse kermis dateert van 1570. Tussen een hertrouwde moeder en haar kinderen werd een schikking getroffen over het bezit van de overleden vader. De moeder kreeg als tegemoetkoming van de kinderen een half mud rogge ‘te leveren tot augst oft inder kermisse van Tilborch naestcomende’. Uit het gebruik om met de kermis betalingen te doen, blijkt dat het feest al langer moet hebben bestaan.

1575

Koning Filips II geeft toestemming voor het houden van 3 jaarmarkten

1788

Het dorpsbestuur verbiedt het ‘kappen en snijden of slaan van koek’ op de kermis. Het koekslaan: een vreedzaam duel, waarbij iedere partij probeerde met de minste slagen hun peperkoek stuk te slaan. Het is niet bekend of dat wel eens tot ongeregeldheden kwam, maar het verbod zal niet voor niets geweest zijn.

1804

Het 4e marktplein, in de wijk Veldhoven, wordt in gebruik genomen. Dit is echter geen kermisplein geworden.

1809

De zaterdagse jaarmarkt wordt vrijdag, de woensdag wordt dinsdag.

1870

De dinsdagmarkt gaat naar de “koningsweide”, de markt stopt in 1940. In de jaren ’70 komt de markt, maar ook de kermis op het nieuwe Koningsplein.

1877

De eerst bekende gunningenlijst, een overzicht van alle aanwezige zaken die op de kermis in Tilburg staan.

1879

De fietsenmolen (een “Vélodrôme”) maakt zijn entree. Een exemplaar van een dergelijke molen heeft nog kort in de Efteling gestaan. Er zijn er wereldwijd nog maar 3 van in werking. Het exemplaar van de Efteling (ooit van exploitant Stuij) werd in 2015 gerestaureerd voor de start van de Tour in Utrecht.

1886

De 1e voorloper carrousel, “De Russische stoomsledevaart” van TeWe maakt zijn entree. Deze machine stond nog niet in een tent en leek wat meer op een golvende baan dan een stoomcarrousel.

1890

1e stoomcarrousel in Tilburg De “great american riding school” van Vinckens (van 1890-1895 en in 1897) In de advertentie staat ondermeer: “geen hobbelende paardjes meer, maar Arabische ren- en galloperende paarden”

1896

1e attractie op elektriciteit: TeWe’s “Palais Electro Mecanique”

1910

Het Besterdplein komt er bij als marktplein, van de kermis is nog geen sprake.

1911

Het 1e draaiend rad “het vroolijke rad” iedereen op een groot draaiend vlak wiel, diegene die het langs bleef zitten had gewonnen. Ook de eerste voorloper van de huidige cakewalk; de Tobogan (glijbaan) van Willem Gutlich heeft namelijk een “stoomroltapijt”

1912

Voorstel om de kermis met drie dagen in te korten verworpen door gemeenteraaad.

1915

Geen kermis in verband met dreiging eerste wereldoorlog.

1919

1919

De draaimolen van Giezen/Vermolen op de kermis. Na omzwervingen langs onder meer Canada en nog eens op de nostalgische kermis van 1996, staat deze nu in de Efteling. Ook in 1919: De winkeliers van het Besterdplein doen een eerste verzoek aan de gemeente om de kermis ook op het Besterdplein te laten plaatsvinden.

1920

Grote drukte vraagt om maatregelen voor komende edities (toen ook al…).

1921

Geen kermis wegens de crisis.

1922

Rodelbaan (hout) 75m lang bij 10m hoog, een van de grootste attracties ooit in Tilburg.

1924

Standbeeld voor Willem II op de heuvel geplaatst en op de kermis de eerste houten achtbaan! De “Sport Bergbaan Waterchute” (Benner) is de eerste “full-circuit” achtbaan op de Tilburgse kermis. Met een lift, bocht en een drop die – net als de Vliegende Hollander in de Efteling – terecht komt in een waterbak, is dit niet alleen een vroege achtbaan, maar ook de eerste voorloper van een waterachtbaan, welke we bijvoorbeeld in Europapark aantreffen.

1926

Het Besterdplein wordt “eindelijk” kermisplein. Vanaf 1919 werden er herhaaldelijk verzoeken ingediend, maar pas 7 jaar later stonden de eerste attracties hier.

1930

1930

De eerste rups “Caterpillar” op de Tilburgse kermis.

1931

Eerste spookhuis op de kermis.

1933

1933

Op het Piusplein staat dit jaar een van de grootste reizende achtbanen van dat moment, de Majestic Railway. De baan is 15m hoog en maar liefst 1500m lang. Of het kermismeters zijn kunnen we helaas niet controleren. De foto is genomen in Den Bosch. Ook in 1933, de steile wand – de spectaculaire motor stunt show

1939

De kermis begint voortaan op de eerste zondag van augustus en duurt 5 dagen.

1940 – 45

Oorlogsjaren Als de tweede wereldoorlog uitbreekt, wordt de kermis afgelast. Voor 1940 was al wel een gunninglijst bekend. Ook in 1941 is er geen kermis in de stad. Van 1942 tot en met 1945 staat er weer een kleine kermis in Tilburg. tijdens deze oorlogsjaren staat de kermis enkel op het Stuivesantplein, vlak bij de Piushaven. In 1946 wordt besloten de kermis weer terug op te zetten op de Heuvel en het Piusplein.

1954

Brand! Deze kermis schrikt Tilburg op door brand op de kermis. De nog bijna nieuwe autoscooter van A.Theunissen vat vlam. Het is 2 augustus, zomers warm en druk op de kermis. Doordat er veel smeervet aanwezig was veroorzaakte de brand een grote zwarte rookwalm op het kermisterrein. Gelukkig greep het personeel en omringende exploitanten snel in, waardoor de baan gelukkig behouden is gebleven. Gezien de drukte en de nabije plaatsing van andere attracties, had het anders kunnen aflopen.

1956

Er staat een houten muis-achtbaan op de kermis. Pas in de jaren ’90 keert deze terug als stalen baan (al dan niet met draaiende gondels).

1962

Er komt een kermiszaterdag bij. De kermis begint op de eerste zaterdag van augustus en duurt zes dagen. In 1962 begint ook een reconstructie aan de Heuvel, er zullen er nog een aantal volgen.

1965

De kermis verschuift naar de laatste volle week van juli en duurt voortaan 7 dagen. Het nieuwe NSplein wordt opgeleverd en meteen in de route opgenomen. Het wilde ook nog wel eens voorkomen dat er met Koninginnedag een kermis op het toenmalige NSplein stond. In de jaren ’90 en in 2015 is dit plein nogmaals geherstructureerd. Tevens is op dit plein het kermisbeeldje te vinden, een carousselpaardje.

1969

De introductie van de rotor (draaiende steile wand attractie), voorloper van de Gravitron en de Tagada.

1972

Het Piusplein kijgt een nieuwe indeling, de kermis staat sindsdien niet echt meer op het plein zelf, maar er omheen.

1974

1974

Eerste volledig stalen rollercoaster op de Tilburgse kermis. De Monorail!

1976

1976

Eerste reuzenrad boven de 30 meter (Fa. Kroon).

1978

In 1978 stonden er twee grote zweefmolens tegelijk op de kermis, welke overigens de grootste was tot dan toe – 146 attracties stonden er toen al!

1982

Een weekend erbij! Voortaan 9 dagen kermis.

1985

Het Piusplein telt weer mee als volwaardig kermisplein.

1986

1986

De eerste breakdance op de kermis! Het was soms bijna vechten om een plaatsje!

1990

Eerste oproep Roze Maandag !

1991

1991

De eerste “officiële” editie van Roze Maandag!  De naam ook refereert aan de Rosenmontag van het Duitse carnaval. Het werd zo’n succes dat de Gaykrant en de Tilburge homohoreca voor de organisatie en promotie van het evenement de Stichting Roze Maandag oprichtten, een nieuwe traditie was geboren.

1994

Boze exploitanten blokkeren diverse kruisingen in Tilburg. Het is een van de heetste kermissen tot dan toe en het publiek verkiest het water boven de kermis. Na overleg mag de kermis 1 avond open blijven tot 2 uur ’s nachts. Het helpt echter niet veel, precies op die avond barst, na de dagenlange zomerhitte, het onweer los.  

2004

De vrijdagavond komt er bij, voortaan 10 dagen kermis!

2006

Eerste reuzenrad boven de 50 meter.

2009

Geen kermis op de Heuvel door herstructurering.

2010

2010

Eerste dubbele looping achtbaan op de Tilburgse kermis.

2013

Omdat de exploitant op het laatste moment koos voor het Tomorrowland festival (B), stond er geen reuzenrad op de kermis. Dit tot teleurstelling van velen.

2014

2014

Tijdens de opening, die aangepast was naar aanleiding van de ramp met vlucht MH17, vliegt er een grilltent in brand. Kort hierop ontploffen twee gasflessen en raken omliggende kramen beschadigd. Het aanwezige publiek wordt onmiddellijk op afstand gehouden er er raakt gelukkig niemand gewond.

2017

In 2017 werd de “450e” editie van de Tilburgse kermis gehouden. Op de tweede dag van de kermis raakte een 3-jarige jongen zwaargewond bij een ongeluk op de kermis. Hij viel uit een autootje van een kinderattractie en raakte daarbij bekneld. Verder ging de attractie Chaos, een KMG Afterburner, dicht nadat er met een soortgelijke attractie op een kermis in Ohio, USA een dodelijk ongeluk was gebeurd. Hierdoor werd de Afterburner niet veilig geacht en werden wereldwijd alle attracties van dit type, inclusief die op de Tilburgse Kermis, tot nader order stilgelegd. Gelukkig bleek het defect aan de molen in Ohio een, zij het treurig,  incident.

2018

De kermis van 2018 zou de warmste kermis ooit geweest zijn. 7 van de 10 dagen bereikte het kwik in de binnenstad met gemak de 30 graden. Het zorgde voor rust overdag en topdrukte in de avonden.

2019

Was het vorig jaar al heet, in 2019 was om 15.00 uur in de middag het centrum van Tilburg de heetste plek van Europa! Ruim 40 graden stond er op de meters en op de kermis was niets te doen. Ook de dagen ervoor was het veel en veel te heet. Voor ieders veiligheid werden de activiteiten in de middag afgelast en stonden er plots sproeiers en badjes op het kermisterrein.  Gelukkig maakten de twee heerlijke weekenden een stuk van het verlies goed.

2020

Geen zomerkermis! Voor het eerst sinds de tweede wereldoorlog vierde Tilburg niet de kermis die men gewend was te vieren. Het coronavius heeft de wereld in haar greep en evenementen worden overal afgelast. Hoewel… De Tilburgse wethouder laat het er niet zomaar bij zitten en het kermisteam krijgt uiteindelijk toestemming van de gemeente om een “vakantiekermis”  te organiseren.  Geen landelijke promotie, beperkt aantal bezoekers en attracties op een drietal locaties in Tilburg.  Het evenement is een groot succes en een blauwdruk voor andere kermissen later dat jaar.

error: Content is protected !!