Kerkmis of kermis?

Hoewel het woord kermis zeer waarschijnlijk afstamt van het woord kerkmis, is het niet zeker dat de kermis in Tilburg ook daadwerkelijk afstamt van een viering omtrend een van de kerken in Tilburg. In de landen om ons heen, weerklinkt de kerkmis alleen door in Duitsland, waar kirchmesse, of kirchenmesse, dan verbasterd zou zijn naar kirmes.

Later we dit eens wat nader bekijken.

Mis, of het Duitse messe, betekend samenkomst – in Duitsland heten de grote beursgebouwen nog steeds “messe” – bijvoorbeeld de “Kolner Messe”. In Nederland blijft dit beperkt tot het duiden van een religieuze samenkomst.

In de andere buurlanden, verwijst het woord voor de kermis ogenschijnlijk helemaal niet naar een binding met de kerk. Het Belgische ” foor”, het Engelse ” fair”, het Franse “foire”, het Spaanse ” feria” stammen allemaal af van het latijnse “feria” wat staat voor “feest” of “vieren”.

Maar…

Vroeger duidden de romeinen de term “feria” toe aan bijvoorbeeld een dag voor, of na, een religieuze dag. In het oud kerkelijk gebruik staat het voor de dag waarop mensen reizen en samenkomen met bijvoorbeeld de familie en dit vieren, of juist na een feestdag om huiswaards te keren. Reizen ging in die tijden natuurlijk heel anders dan nu.

• Romeinse oudheid:In de Romeinse tijd was een “feria” een dag waarop er niet gewerkt werd, vaak een dag gewijd aan een god of een feestelijke gebeurtenis. 
• Rooms-Katholieke Kerk:In de Rooms-Katholieke liturgie wordt “feria” gebruikt om een werkdag aan te duiden die geen feestdag is. Bijvoorbeeld een dag voor pasen, of de dag na kerst – in Nederland zijn hieruit bijvoorbeeld 2e pinksterdag en 2e kerstdag ontstaan

Dus behalve dat we kermis kunnen herleiden uit het woord kerkmis, kunnen we ook stellen dat de termen voor de kermis in de zuidelijke buurlanden en Engeland, ook afstammen van religieuze duidingen voor een feestdag, of een samenkomst.

De Tilburgse kermis bestaat al heel lang, maar helaas zijn er ook heel veel archieven verloren gegaan in de afgelopen eeuwen. De kermis vond lang geleden plaats begin september, wat zou kunnen duiden op een link met een oogstfeest, maar we weten ook dat de Heikese kerk (St. Dionysiuskerk) al honderden jaren aan het marktplein ligt (nu Oude Markt). Waar vroeger al melding werd gemaakt van handel en festiviteiten op het marktplein en voorplein rondom de inwijdingsdatum van deze kerk.

Zeker weten doen we het helaas niet, maar dat de Tilburgse kermis ooit hier als jaarmarkt begonnen is – wellicht op de dag waarop de inwijding van de kerk gevierd werd – en later verpaatst werd naar de grotere Heuvel, is iets wat toch zeer aannemelijk is.